Vài cảm nghĩ khi xem hoa quỳnh nở

(Lương Thư Trung )

Từ thuở nhỏ, tôi đã nghe cha tôi kể về một loại hoa quý hiếm, chỉ nở vào ban đêm, đó là hoa Quỳnh. Vậy mà rồi, đâu có lần nào tôi thấy được một đóa Quỳnh nở. Bởi, như cha tôi chậm rải truyện trò : "Ai may mắn lắm mới được xem hoa Quỳnh đang nở ." Vì hoa Quỳnh nở vào ban đêm với một hương thơm tinh khiết đến ngạt ngào, mà trẻ con như tôi hồi ấy ở nhà quê cứ chạng vạng tối khi gà nhảy lên cây ngủ là mấy đứa trẻ cũng ngủ mất đất từ lúc nào . Rồi dần dà sau này lớn lên, xa cha mẹ già, xa những bụi hoa Quỳnh của cha, nên tôi không còn có dịp nào để hưởng cái may như lời cha tôi căn dặn mỗi lần những chậu hoa của cha có cánh hoa nở vào lúc đêm khuya . Nhớ ngày mẹ tôi còn sanh tiền, mẹ tôi rất thích trồng hoa ngay trước sân nhà, chung quanh bàn thông Thiên, dọc theo lối đi từ trên nhà đến bến sông đủ sắc màu xanh, tím, vàng, hường của những loại hoa ở nhà quê người ta hay trồng nhưng đậm đà hương sắc. Mẹ tôi cũng thích những bụi Quỳnh, nhưng tôi nghe mẹ kể lâu lắm mới có hoa, mà cũng không dễ dầu gì thấy được một lần hoa Quỳnh nở, nó hiếm hoi lắm!

Bẵng đi mấy mươi năm, đời sống cùng thời cuộc nhiều lúc làm cho con người không có nhiều thì giờ cùng cơ hội sống theo sở thích của mình. Miếng cơm, manh áo, con cái, gia đình, trăm thứ trăm lo nên việc hưởng chút thư nhàn với chậu hoa, chậu kiểng cũng là điều họa hoằn, "năm thuở mười thì" mới có một lần. Những ngày đầu sống nơi quê người, lòng khách tha hương buồn chán đến cùng cực. Lạ nước, lạ cái và lạ cả tiếng nói cùng trăm thứ lạ khác của xã hội tây phương càng làm cho tôi nhiều lúc không buồn ngắm ánh trăng lưỡi liềm lúc nào cũng dựng đứng, không bao giờ nằm ngang như trăng lưỡi liềm nơi chốn cố hương, không nhìn vì sao Nam Tào hoặc sao Bắc Đẩu mỗi đêm về để định hướng mình đang ở nơi nào trên mặt đất, không buồn nghe các loài chim hót phía sau nhà dù chim sẻ, chim bồ câụ.. Còn bông hoa, cây kiểng ở nơi xa quê này như một món hàng xa xỉ đối với lòng dạ luôn héo úa của những kẻ lạc loài ... Nhưng rồi, thật tình cờ, gia đình tôi được một vị thầy giáo đem lại cho tôi một chiếc lá Quỳnh. Chiếc lá nhỏ ấy màu xanh đậm mà người quen chỉ cho tôi cách gầy giống khá dễ dàng là chỉ cần cắm vào một chậu đất rồi o bế, tưới nước, bón phân là nó sống như một loại lá cây sống đời mà mẹ tôi hay cắm gần lu nước uống ngày xưa của mẹ ở bên nhà.

Thắm thoát mà đã sáu năm tôi đến chốn này và cũng đã sáu năm bụi hoa Quỳnh mà tôi trồng vẫn chưa một lần trổ hoa dù những chiếc lá mỗi ngày rất xanh tốt, um tùm. Có lẽ vì cây để trong nhà, bên khung cửa sổ nên thiếu ánh nắng mặt trời, do đó mà bụi hoa Quỳnh không trổ bông được. Tôi luôn an ủi mình như vậy để mà hy vọng. Lại nữa, vượt lên trên mọi sở thích, tôi trồng hoa Quỳnh cùng một vài chậu hoa lài, chậu hạnh với những cánh hoa màu trắng thơm thơm hương hoa cam, hoa bưởi là để tưởng nhớ cha mẹ tôi nhiều hơn, vì song thân tôi dù sống lam lũ ở nhà quê nhưng lại lấy việc trồng hoa, lập vườn như một thú vui tao nhã của tuổi già . Nhớ ngày xưa, mỗi buổi sáng vài bông trang màu đỏ xòe ra với mật ngọt, mấy luống hoa mười giờ cánh mỏng đượm màu tím trên vùng lá non xanh mượt, hoa vạn thọ phảng phất hương thơm nhẹ nhàng, những cánh hoa mai trắng rụng đầy gốc sau những ngày mưa, mai tứ quí dường như bốn mùa hoa vàng chen chúc giữa những cành nhánh lá cây xanh lúc nào cũng có vài cặp vợ chồng loài chim manh manh, chim áo già, chim sâu, chim sẻ cười vui ríu rít trong ấy hoặc đêm đêm hương thơm của hoa dạ lý hương chảy tràn trong không gian vắng lặng của vườn quê, tôi nghe cha mẹ tôi tắm tắt khen từng loại hương thơm, từng màu sắc của mỗi loài hoa vô cùng thích thú...

Dường như, khi niềm hy vọng về một mơ ước nào tưởng chừng nguội lạnh, điều mơ ước ấy thường lại đến thật bất ngờ như một buổi tương phùng của những tâm hồn đồng điệu mà không hẹn trước... Lúc hạnh ngộ như vậy trong lòng của mỗi người vui biết bao nhiêu ! Và tôi đã nhận được niềm vui ấy vào mấy hôm rồi khi nụ hoa Quỳnh vừa nhú ra từ chiếc lá già xanh biếc . Thế là tôi bắt đầu nhìn ngắm nụ hoa Quỳnh theo từng ngày qua từng ngày thật háo hức, đợi chờ ...Lúc đầu, như một hạt lúa móng chim màu xanh trong ngần, nụ hoa lớn dần cùng với cuống hoa bằng chiếc tăm... Đến ngày thứ mười bốn, kể từ ngày lá Quỳnh nhú nụ, cuống hoa lớn bằng ngón tay út và nụ hoa căng đầy như trái hồng chín đỏ . Và rồi, nụ hoa bắt đầu chuyển mình khi tiết trời bên ngoài lành lạnh...

Đúng chín giờ đêm, không gian tỉnh lặng, nụ hoa bắt đầu nở. Những đài hoa rung rinh như vặn mình và vươn ra từ từ mà mắt thường chúng tôi cũng trông thấy được ... Gia đình tôi, mọi người cùng ngồi bên nụ hoa Quỳnh đang nở . Những cánh hoa thật mỏng màu trắng ngà chuyển dịch thành một ngôi sao nhiều cánh đan kết liền mí vào nhau thành một vòng tròn từ từ lớn dần như hoa đang thở, đang cười làm cho cuống hoa chập chờn ...

Nhà tôi nấu nước sôi và chăm bình nước trà ướp hoa lài từ bên Việt Nam mà có người gửi biếu mấy hôm trước. Con tôi, chúng nó lăng xăng, đứa thắp nhang đèn trên bàn thờ ông bà, đứa mang trà rót vào các tách nhỏ van vái Trời Phật, tổ tiên. Tôi có mời thêm một người bạn trẻ ở gần bên nhà rất say mê hoa Quỳnh đến xem hoa nở vào tối hôm ấy . Chúng tôi ngồi quây quần bên nhau uống trà kể chuyện về loài hoa quí này . Anh bạn trẻ này nghĩ ngợi hoa Quỳnh như một người bạn hiền đến thăm bạn sau những giờ làm lụng vất vả ban ngày, rồi chuyện trò, hàn huyên, sau đó khách lại ra về mà những lời chuyện trò như một chút dư hương còn lại mãi ... Tôi thì kể cho các con tôi nghe về cái thú xem hoa nở của ông bà nội các cháu, nhất là hoa Quỳnh, theo lời cha tôi ngày xưa . Trong lòng tôi, tôi nghĩ như cha mẹ tôi đang về thăm con cháu qua đóa Quỳnh vừa mới chuyển mình. Những cánh hoa linh động vô cùng như có bước chân nhẹ, có hơi thở từ búp măng dần dần mở ra theo thứ tự thật dịu dàng... Và sau hai giờ khai hoa nở nhụy, cánh hoa Quỳnh đã khoe sắc, khoe hương một cách sắc xảo, tài tình, hoàn hão ... Những nhụy hoa vàng hướng về bên trên, thay vì như nhụy của nhiều loài hoa cứ vươn thẳng về phía trước, uốn con thành hình một vương miện hoặc như chiếc mui của một chiếc thuyền rồng với mũi thuyền là những sợi nhỏ như tơ óng ánh, kỳ ảo . Đóa Quỳnh tỏa hương thơm bát ngát khắp căn phòng khách. Hương thơm chan hòa trong hơi thở, trong tiếng nói, trên nụ cười, trên bức rèm the mỏng treo nơi bệ cửa sổ, trên sách vở, trong làn hương khói nơi bàn thờ cha mẹ tôi ... Những nhụy vàng của hoa bắt đầu rắc đều trên tờ giấy trắng mỏng hứng bên dưới đóa Quỳnh như chiếc khăn dệt bằng loại tơ tằm vàng óng, tròn xoe ... Những đài hoa từ từ xếp lại, những cánh hoa mỏng cũng e ấp đậy lại nhụy hoa thật nhẹ nhàng như hoa buồn đi ngủ muộn...

Đêm càng về khuya, từng chập, từng chập, những ngọn gió từ biển rít ngoài trời tối mờ mờ ánh đèn đường, lướt thướt kéo mình qua tàng cây phong đứng ngủ qua đêm...

Trong phòng khách thật yên vắng, đóa Quỳnh cũng khép mình thật kín đáo như hồi lúc chín giờ hoa còn búp nụ . Chúng tôi tiếp tục uống những giọt trà muộn màn để xem hoa khép cánh, hoa tàn. Nhụy hoa tiếp tục rớt đầy trên trang giấy trắng làm cho chiếc khăn vàng càng dày thêm lên màu vàng đầy hương thơm sắc thắm... Cuống hoa như mềm ra, rũ xuống và giữ lấy đóa hoa lớn bằng bàn tay đứa bé có khuôn mặt khôi ngô xòe ra mà giờ nó đang thu mình lại thật gọn gàng, quý phái ... Thế là hoa Quỳnh đi ngủ ngay trong đêm và những cánh hoa không còn cựa mình dậy nổi nữa ! Và rồi hoa cứ ở vị thế ngủ vùi có đến cả tuần lễ sau hoa mới thật sự héo khô . Những cánh hoa bám chặt cuống hoa gầy guộc buông thòng xuống, rã rời ... Những cánh hoa khô vẫn giữ màu trắng ngà ngà ... Các đài hoa khô như những chiếc rễ tre nhăn nheo vẫn không rời cuống. Hoa Quỳnh tàn, nhưng hoa không rữa nát như những kiếp hoa tàn úa khác mà thế nhân vẫn thường hay bắt gặp nơi những loài hoa trong trời đất, tạo vật.

Hoa Quỳnh quả thật là một loài hoa quý hiếm vô cùng! Trong thơ ca các văn nhân thi sĩ thường ngợi ca hoa Quỳnh. Ngày tiễn biệt thi sĩ Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu, cụ Huỳnh Thúc Kháng có viết hai câu đối, theo cụ Quách Tấn nhận xét hai câu đối này xuất sắc nhất, trong đó có nhắc đến "hoa Quỳnh" như một nét đẹp của cụ Tản Đà, nguyên văn như sau: "Không sắc nhất Quỳnh hoa, tiếu khứ hân nhiêm, thiên thượng quần tiên đa quyến thuộc; Túy ngâm song bạch nhãn, hứng lai huy bút, nhân gian thiên thủ ngạo công hầu."

Cụ Huỳnh Thúc Kháng tự dịch :

"Không sắc một hoa Quỳnh, về vuốt râu chơi, tiên bạn lắm người nên quyến thuộc; Say ngâm hai mắt trắng, hứng thơ bút múa, giá thi mấy lớp xấp công hầu ."

Và cụ Quách Tấn đã viết về hai câu đối điếu này như sau :" Cụ Huỳnh cùng tiên sinh vốn không hay lui tới, cũng không có thư từ qua lại . Nhưng xem câu đối điếu thì biết Huỳnh chí sĩ kính yêu tiên sinh biết dường nào ! Niềm kính yêu giấu kín trong lòng mãi đến khi kẻ mất người còn mới thổ lộ . Mối tình thật là cao quý, thật là đẹp đẽ ! Tình đã cao đẹp, văn lại hàm súc. Chỉ có ba mươi hai chữ mà nói rõ khí tượng và tài năng của người quá cố. Không cần đọc tiểu sử, chỉ đọc câu đối điếu cũng đủ thấy được phẩm giá của Tản Đà tiên sinh, cũng biết qua được sự nghiệp văn chương của Tản Đà tiên sinh."(+)

Mới đây, trong bài thơ Ánh Trăng của một thi sĩ đã làm thơ hơn bốn mươi năm, nhưng mới có đứa con đầu lòng vừa chào đời vài tháng trước, thi phẩm "Tôi Cùng Gió Mùa" của thi sĩ Nguyễn Xuân Thiệp, cũng có nhắc đến cái quý đẹp của hoa Quỳnh:

"Trong khuya nghe một bông quỳnh nở

Phiến lá ngời . Vàng óng búp trăng

Hương biếc chạm vào trang sách quý

Mở ra thôi . Ước cũ hàng hàng."

(Ánh Trăng - Nguyễn Xuân Thiệp, Văn Học tháng 4-98)

Rồi những nhà thơ trẻ trên tạp chí Văn Học Nghệ Thuật Liên Mạng cũng mượn cái đẹp, cái quý của hoa Quỳnh mà diễn tả tấm lòng của mình, nhưng có lẽ vì chưa thấy tường tận những đóa Quỳnh nở cùng thời khắc ngắn ngủi của kiếp hoa chóng tàn này, mà nhiều ý thơ bị lệch lạc đi nhiềụ Vì lý do tôn trọng các tác giả, nên tôi xin được miễn trích thơ ra đây và với bài viết này, người viết chỉ có ước mơ nhỏ ghi lại diễn tiến một đóa Quỳnh đang nở cũng như thời khắc hoa tàn mà tôi đã có may mắn chờ hoa từ đầu đến cuối giữa đêm Thu nơi gác trọ của xứ người ... Mong lắm thay!

Trời đất ban cho con người những loài hoa như một ân sủng của tạo hóa và mỗi loài hoa đều có nét đẹp riêng, không loài hoa nào giống loài hoa nào ... Mỗi loại hoa như một kiếp người, có hoa lâu tàn, có hoa nở trong vài giờ rồi khép cánh nhận kiếp hoa tàn, khô héo ... Dù bền bĩ hay chóng tàn phai, thế rồi cũng kết thú c một đời hoa ! Nhưng có lẽ hoa Quỳnh cũng thuộc loài hoa tàn nhanh nhưng lại quý không kém loại hoa nào qua hương, qua sắc cùng sức mạnh mẻ, linh động của nụ hoa đang lúc khai hoa nở nhụy giữa đêm khuya...

Ngồi xem lại gần ba mươi tấm ảnh chụp từ lúc nụ hoa Quỳnh mới nhú, rồi hoa nở, hoa khép cánh ngủ vùi êm ả, nhụy hoa vàng rơi trên trang giấy trắng tinh xếp thành vòng tròn, nghe như đâu đây mùi hương của hoa còn phảng phất, nhớ quá một đêm chờ hoa nở thú vị biết dường nào!

Và có lẽ, cái còn lại trong lòng đứa con đã mất cha mẹ từ hơn hai mươi ba năm trong đêm xem hoa Quỳnh nở là cái lòng tràn ngập nỗi nhớ thương song thân như đứa trẻ mong mẹ cha đi xa về, dù tóc tôi nay đã bạc đi nhiều, không còn trẻ nữa...

" Nửa đêm hoa Quỳnh nở.

Làn gió nhẹ hương đưa

Cha tôi về theo gió,

Mẹ tôi về theo hương.

Thương cha xem Quỳnh nở,

Nhớ mẹ già vườn xưa,

Nhụy hoa vàng thơm ngát

Mẹ thương hoài con thơ ..."

Lương Thư Trung

Hoa Kỳ, ngày 27-9-98

--------------------------

(*) Trích bài viết "Kỷ Niệm về Tản Đà" của cụ Quách Tấn, đăng trên tạp chí Văn, xuất bản tại Sài Gòn năm 1971.